Nieuws | door Frans van Heest

25 oktober 2023 | Na de verkiezingen zou de internationalisering van het hoger onderwijs nog verder aan banden kunnen worden gelegd dan nu door de minister is voorgesteld, luidt de waarschuwing van Dijkgraaf aan universiteitsbestuurders. Hij roept universiteiten daarom op om zelf met een plan te komen en het niet aan de politiek over te laten.

Achter de schermen heeft demissionair minister Dijkgraaf de universiteiten opgeroepen om zelf met een plan voor internationalisering te komen. Na de verkiezingen zouden de regels nog veel strenger kunnen worden dan de regels die hij zelf heeft voorgesteld, zo waarschuwt hij koepelorganisatie Universiteiten van Nederland (UNL).  

Donkere wolken pakken zich samen 

Donkere wolken pakken zich samen boven het hoger onderwijs: welk kabinet er ook komt, bezuinigingen in het hoger onderwijs lijken onontkoombaar, zegt ambtelijk OCW tegen universiteiten. Zo heeft geen enkele partij stevig investeringen in het hoger onderwijs opgenomen in het verkiezingsprogramma. Het blijft niettemin afwachten tot 8 november. Dan presenteert het Centraal Planbureau ‘Keuzes in Kaart’ en moet duidelijk worden met welke bezuinigingen of investeringen in het hoger onderwijs de verschillende partijen naar de kiezer willen. 

Ook worden er nu, met de verkiezingen op komst, grote beloften gedaan gaan richting studenten, vooral met betrekking tot de sterk opgelopen rentes op studieschulden. De minister rekende de Kamer gisteren voor dat het vastzetten van die rente op nul procent zo’n 9 miljard euro kost. Dat zou een stijging van de OCW-begroting van bijna twintig procent betekenen. Daarnaast kan dat geld niet aan onderwijs worden besteed, maar zal het worden opgeslokt door de financiering van rentelasten van de Staat en de studenten die door het leenstelsel ontelbaar veel schulden hebben moeten maken.  

Daarbij komt nog dat Klaas Knot, de president van de Nederlandse Bank, onlangs waarschuwde dat de rente voorlopig nog hoog zal blijven en niet meer zal dalen naar die historisch lage standen van een paar jaar geleden. Alle ingrepen om deze (oud)studenten tegemoet te komen zullen daarom grote financiële offers vragen.  

Krimp en groei 

Daarnaast heeft een aantal universiteiten momenteel te maken met een dalende instroom. Later dit najaar, als traditiegetrouw de voorlopige cijfers worden gepubliceerd, zal duidelijk worden welke universiteit de instroom fors ziet dalen. Waar universiteiten voorheen breed groeiden, lijkt de groei nu vooral geconcentreerd bij universiteiten in de randstad. Die hebben daarom meer belang bij het huidige bekostigingsmodel dan universiteiten die krimpen. Ook in het hbo zijn er regionale verschillen zichtbaar, maar die sector lijkt in haar geheel te gaan krimpen.  

Het huidige financieringsmodel werkt goed als alle universiteiten in omvang groeien, wat de afgelopen twintig jaar het geval was. Voor krimp is het fijnmazige bekostigingsmodel voor het hoger onderwijs echter minder goed toegerust. Dat betekent dat krimp veel harder neerslaat op de begrotingen van universiteiten. Als gevolg daarvan hebben zij slechts weinig tijd om hun strategie daarop aan te passen. Ook nieuwe vormen van capaciteitsbekostiging, die veel politieke partijen hebben laten optekenen in hun verkiezingsprogramma, zullen met een afnemend macrobudget niet eenvoudig zijn in te voeren. Het zal immers altijd ook een herverdeling van toenemende schaarste zijn. 

NSC krijgt grote rol na de verkiezingen 

Het lijkt onontkoombaar dat Pieter Omtzigt met zijn Nieuw Sociaal Contract een grote rol gaat spelen in het landsbestuur na de verkiezingen van 22 november. Al langer is het fors beperken van de instroom van internationale studenten een belangrijk speerpunt van Omtzigt. Dat moet vooral bereikt worden door vrijwel zonder uitzondering de bacheloropleidingen verplicht in het Nederlands aan te bieden, zo werd herhaald in het verkiezingsprogramma van NSC. 

Dat alles is minister Dijkgraaf niet ontgaan. Hij heeft universiteiten daarom geadviseerd om zelf met een voorstel te komen en niet af te wachten waarmee de politiek komt, zo heeft ScienceGuide uit betrouwbare bron vernomen. De minister verwacht dat het beleid rond internationale studenten in een nieuw kabinet nog ‘strenger’ en ‘rigider’ zal worden dan de minister nu zelf al voorgesteld heeft. 

Volgen universiteiten het advies van de minister op? 

Het is de vraag of universiteiten de handschoen durven op te pakken. Dat vergt de bereidheid en durf om in eigen vlees te snijden, wat buitengewoon moeilijk is in tijden van teruglopende inkomsten. Toenemende schaarste verdelen en harde keuzes maken in het Engelstalig onderwijsaanbod vraagt om bestuurlijke moed. Jouke de Vries, interim-voorzitter van UNL, kan zich tegelijkertijd wel onsterfelijk maken als hij die uitdaging aangaat. Anders rest de weg van de minste weerstand: vooraf wachten op en achteraf wijzen naar Den Haag. 

Het is overigens nog onzeker hoe het wetsvoorstel van Dijkgraaf in de Kamer behandeld gaat worden. Tijdens de Algemene Politieke Beschouwingen heeft de Kamer het kabinet middels een motie verordonneerd om het wetsvoorstel nog dit jaar naar de Kamer te sturen. Daarom mag worden verwacht dat de wet komend voorjaar zal worden behandeld. Universiteiten weten daarmee hoeveel tijd ze hebben om met eigen plannen te komen.